 |
पांढरा तरीही सुंदर दिसणारा धोबी |
यांच्या राहण्याच्या नेहमीच्या जागा म्हणजे खडकाळ जागा, गावातील माळराने आणि नद्या किंवा पाणथळ जागा. अगदी क्वचितच टुंड्रासारख्या प्रदेशात हे पक्षी समुद्राच्या कपारींमध्ये राहतात. पण सर्वसामान्यपणे त्यांना माणसांच्या आसपास राहायला आवडते. शहरांमधल्या बागांमध्ये देखील हा पक्षी दिसतो. शेताजवळ देखील अनेकदा दिसतो. आमच्या शेजारचा गुरखा एक गाय पाळतो. त्या गाईच्या शेणाच्या गवऱ्या थापतो. त्या गवऱ्यावरचे किडे खायला हे धोबी अगदी रोज येतात.
या पक्ष्याची लांबी साधारणपणे १७ ते १८ सेंटीमीटर इतकी असते. पंख पसरले की मात्र ते २५ सेंटीमीटर लांब पसरतात. नर पक्ष्याचे वजन अवघे २० ते २५ ग्राम असते, तर मादी पक्ष्याचे वजन १७ ते २२ ग्राम.
 | |
| नर आणि मादी धोबी |
कपाळ, डोळे आणि चोच यामधील भाग, गाल, कानामागील भाग आणि डोक्याच्या बाजूचा भाग पांढऱ्या रंगाचे असतात. गळा हा काळा असतो. वरच्या भागातील काही दर्शनी भाग आणि वरील पंखाच्या आतला भाग करड्या रंगाचा असतो. वरचे पंख देखील करडा, काळा, आणि पंधरा या तिन्ही रंगांची विशिष्ट रचना तयार करतात. आणि कडेचे दोन पंख मात्र पांढरे शुभ्र असतात. रामगंगारा जसे सुंदर रचनाबद्ध असतात तसेच पांढरे धोबी देखील खूप सुंदर रचनाबद्ध असतात. खालच्या बाजूला चोचीखालचा भाग, गळा, छाती मात्र काळ्या रंगाचे असतात. पोटाकडचा भाग पांढरा असतो. छातीच्या आजूबाजूला फिकट करडा रंग असतो. चोच अगदी टोकदार आणि काळीशार असते. डोळे तपकिरी काळे असतात तसेच पाय देखील काळे असतात.
या पक्ष्याचा आवाज मंजुळ असतो. पण अगदी लहान लहान आलाप घेतल्यासारखा आवाज असतो. आवाजाचा स्वर मात्र अगदी खणखणीत आणि उच्च टीपेतला असतो. त्स्ली-वी आणि त्स्ली-वीट असे लहान लहान आवाज पुन्हा पुन्हा काढत असतो. कधीकधी अगदी लहान म्हणजे चीसिक–चीसिक आणि कर्कश चीझ्झिक असाही आवाज ऐकू येतो.
असंख्य लहान पाणवनस्पती आणि जमिनीवर राहणारे अपृष्ठवंशी हे या पक्ष्याचे मुख्य अन्न. तसेच जमिनीवरचे किडे आणि पंखांवर बसलेले कीटक हे देखील यांचे अन्न आहे. जमिनीवर चालता चालता ते किडे पकडतात किंवा भक्ष्य दिसले की धावत जाऊन पकडतात. हे त्यांचे धावणे इतके आकर्षक असते की जणू काही नृत्य करत आहेत असा भास होतो. मला तर ते नृत्य म्हणजे एखादे सुंदर कॅटवॉकच वाटते. कधीकधी हवेतले किडे पकडण्यासाठी उडत झेपावत भक्ष्य पकडतात. पाणथळ पक्षी मात्र उथळ पाण्यातल्या पाणवनस्पती आणि अपृष्ठवंशी प्राणी खातात.
हे पक्षी जोडीने पण दिसतात किंवा एकटे सुद्धा भटकत असतात. पण स्थलांतर करताना मात्र लहान लहान थव्यांमध्ये राहतात. शहरांमध्ये यांचे वास्तव्य कारखान्यांच्या आतमध्ये किंवा झाडावर थव्यांमध्ये असते. तर नदीकाठी गवताल भागात किंवा शेतामध्ये गवताच्या गंजीवर, वेताच्या बनामध्ये पण एकत्र राहतात. या पक्ष्याचे उड्डाण अगदी लहरदार असते. लयबद्ध असते. पंख फारसे उंच किंवा खूप वरखाली होत नसले तरी वेगाने आणि फडफडत हे पक्षी उड्डाण करतात.
घरटे अर्थातच दोघे मिळून बांधतात. डहाळी, गवत, पाने, लहान मुळी आणि मॉस यांच्यापासून कप तयार करतात. त्यामध्ये पिसे, लोकर किंवा केसांची मऊ गाडी तयार करतात. एका वेळेस ३ ते ८ अंडी घालतात. पांढऱ्या रंगांच्या अंड्यांवर गडद रंगाच्या खुणा असतात. उबवणी काळ १२ ते १५ दिवसांचा असतो. याची नर आणि मादी या दोघांनी जरी जबाबदारी घेतलेली असली रात्री मात्र मादी जबाबदारी घेते. पिल्ले बाहेर आली की अवघ्या दोन आठवड्यांमध्ये स्वतंत्रपणे पूर्ण किंवा प्रौढ पक्षी म्हणून जीवन सुरु करतात. पक्षी मोठा किंवा खूप रंगीत असेल तरच आकर्षक नसतो हे पांढरा धोबी सिद्ध करतो!
फोटो आणि व्हिडीओ: सुजाता बाबर
